تفاوت اسقاط خودرو با اوراق کردن خودرو چیست؟ 90 درصد مردم نمی دانند!؟

شاید شما هم صاحب یک خودروی قدیمی یا تصادفی باشید که دیگر کارایی گذشته را ندارد، هزینه‌های نگهداری‌اش سر به فلک کشیده یا به دلیل آسیب‌های جدی، امکان استفاده ایمن از آن وجود ندارد. در چنین شرایطی، این سوال مهم مطرح می‌شود که با این خودرو چه باید کرد؟ آیا باید آن را به حال خود رها کرد تا گوشه پارکینگ خاک بخورد یا راهی بهتر برای تعیین تکلیف آن وجود دارد؟ در مسیر تصمیم‌گیری برای پایان دادن به عمر یک خودرو، احتمالاً با دو اصطلاح کلیدی مواجه شده‌اید: اسقاط خودرو و اوراق کردن خودرو. گرچه این دو واژه گاهی به جای یکدیگر به کار می‌روند، اما در واقعیت، دو فرآیند کاملاً متفاوت با پیامدها، مزایا و معایب خاص خود هستند. عدم آگاهی از تفاوت‌های این دو می‌تواند منجر به سردرگمی، از دست دادن فرصت‌های مالی یا حتی مشکلات قانونی برای مالک خودرو شود.

در این مقاله جامع، قصد داریم به شکلی دقیق و کاربردی، تفاوت‌های بنیادین بین اسقاط و اوراق کردن خودرو را بررسی کنیم. با مطالعه این مطلب، درک روشنی از هر یک از این فرآیندها، مراحل انجام آن‌ها همچون مراجعه به مرکز اسقاط خودرو الزامات قانونی، جنبه‌های مالی و محیط‌زیستی و همچنین شرایطی که هر کدام از این روش‌ها را به گزینه مناسب‌تری تبدیل می‌کند، به دست خواهید آورد. هدف ما این است که شما را در اتخاذ یک تصمیم آگاهانه و بهینه برای خودروی از رده خارج خود یاری کنیم. پس تا پایان این راهنمای کامل همراه ما باشید!

بخش اول: اسقاط خودرو؛ خداحافظی رسمی و قانونمند

اسقاط خودرو چیست؟

اسقاط خودرو، یک فرآیند رسمی و قانونی است که تحت نظارت نهادهای دولتی و از طریق مراکز مجاز اسقاط و بازیافت خودرو انجام می‌شود. هدف اصلی این فرآیند، حذف کامل هویت خودرو از سیستم‌های ملی شماره‌گذاری و بازیافت اصولی اجزای آن است. زمانی که خودرویی برای اسقاط تحویل داده می‌شود، پلاک آن فک شده و از سامانه پلیس راهور ناجا حذف می‌گردد. با دریافت گواهی اسقاط، مالکیت قانونی و هرگونه مسئولیت مرتبط با آن خودرو (مانند جرائم رانندگی، مالیات و عوارض) از مالک سلب می‌شود.

چرا خودروها اسقاط می‌شوند؟

دلایل مختلفی برای اسقاط یک خودرو وجود دارد، اما مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

1. فرسودگی شدید: خودروهایی که به دلیل عمر بالا، کارکرد زیاد یا شرایط نگهداری نامناسب، دچار فرسودگی فنی شدید شده‌اند، دیگر ایمنی لازم برای تردد را ندارند و هزینه‌های تعمیر آن‌ها نیز مقرون‌به‌صرفه نیست.
2. آلایندگی بالا: یکی از اهداف اصلی طرح‌های اسقاط خودرو، کاهش آلودگی هوا در کلان‌شهرهاست. خودروهای قدیمی‌تر معمولاً استانداردهای آلایندگی لازم را پاس نمی‌کنند و سهم قابل توجهی در تولید ذرات معلق و گازهای مضر دارند.
3. مصرف سوخت بالا: خودروهای فرسوده به دلیل تکنولوژی قدیمی‌تر و استهلاک قطعات، مصرف سوخت بیشتری دارند که هم به اقتصاد خانوار و هم به منابع انرژی کشور آسیب می‌زند.
4. آسیب‌های ساختاری شدید: خودروهایی که در تصادفات سنگین دچار آسیب‌های جدی به شاسی یا بدنه شده‌اند و تعمیر آن‌ها از نظر فنی یا اقتصادی توجیه‌پذیر نیست، معمولاً برای اسقاط فرستاده می‌شوند.

نکته مهم در تعریف فرسودگی: برخلاف تصور رایج، سن خودرو تنها معیار فرسودگی نیست. یک خودروی نسبتاً جدید که به شدت کار کشیده شده یا نگهداری مناسبی نداشته، ممکن است بسیار فرسوده‌تر از یک خودروی قدیمی‌تر اما کم‌کارکرد و سالم باشد. ملاک اصلی برای الزام به اسقاط، وضعیت فنی، ایمنی و میزان آلایندگی خودرو است که توسط مراکز معاینه فنی و کارشناسان مراکز اسقاط ارزیابی می‌شود. قوانین مربوط به سن فرسودگی ممکن است در طول زمان و بر اساس سیاست‌های دولتی تغییر کند.

فرآیند اسقاط خودرو چگونه انجام می‌شود؟

1. مراجعه به مرکز اسقاط مجاز: مالک خودرو باید با در دست داشتن مدارک کامل خودرو (سند مالکیت، کارت خودرو، برگ سبز) و مدارک شناسایی خود به یکی از مراکز اسقاط خودرو و بازیافت معتبر و دارای مجوز مراجعه کند.
2. بررسی مدارک و احراز اصالت: کارشناسان مرکز، مدارک خودرو و مالکیت را بررسی کرده و اصالت خودرو را تأیید می‌کنند. همچنین وضعیت پلاک و عدم وجود هرگونه منع قانونی (مانند توقیف) بررسی می‌شود.
3. کارشناسی و قیمت‌گذاری: خودرو توسط کارشناسان و خریدار خودرو فرسوده مرکز از نظر فنی و وضعیت ظاهری بررسی و بر اساس وزن لاشه و ارزش قطعات قابل بازیافت (عمدتاً فلزات)، قیمت‌گذاری می‌شود. این قیمت معمولاً بر اساس نرخ مصوب دولتی یا آیین‌نامه‌های مربوطه تعیین می‌گردد.
4. عقد قرارداد و پرداخت وجه: پس از توافق بر سر قیمت، قرارداد فروش خودرو به مرکز اسقاط منعقد شده و وجه آن به مالک پرداخت می‌شود.
5. فک پلاک و ابطال اسناد: مرکز اسقاط مراحل اداری مربوط به فک پلاک و ارسال آن به پلیس راهور را انجام می‌دهد.
6. صدور گواهی اسقاط: پس از طی مراحل قانونی و ابطال کامل اسناد خودرو، گواهی رسمی اسقاط صادر و به مالک تحویل داده می‌شود. این گواهی سند قطعی پایان عمر خودرو و سلب مسئولیت از مالک است.
7. بازیافت خودرو: در نهایت، خودروی اسقاطی وارد فرآیند بازیافت می‌شود. ابتدا مایعات مضر (روغن، ضدیخ، بنزین باقیمانده) تخلیه، سپس قطعات قابل استفاده (در صورت وجود و صرفه اقتصادی) جدا شده و در نهایت بدنه و شاسی پرس شده و برای ذوب و بازیافت به کارخانه‌های فولاد ارسال می‌گردد.

مزایای اسقاط خودرو چیست؟

• پایان کامل مسئولیت قانونی: با حذف پلاک و ابطال اسناد، مالک از هرگونه مسئولیت آتی در قبال خودرو (جرائم، مالیات، تصادفات) مبرا می‌شود.
• استفاده از طرح‌های تشویقی: مهم‌ترین مزیت اسقاط، امکان استفاده از امتیاز گواهی اسقاط است. این امتیاز می‌تواند برای دریافت تخفیف در خرید خودروهای نو داخلی، استفاده در طرح‌های جایگزینی خودروهای فرسوده یا حتی واگذاری به واردکنندگان خودرو (بر اساس قوانین و مقررات روز) مورد استفاده قرار گیرد. ارزش این امتیاز متغیر بوده و به سیاست‌های دولت بستگی دارد.
• کمک به محیط زیست: اسقاط و بازیافت اصولی خودرو، از رها شدن خودروهای فرسوده در طبیعت و آلودگی ناشی از آن‌ها جلوگیری کرده و به بازگشت مواد اولیه به چرخه تولید کمک می‌کند.
• کمک به کاهش آلودگی هوا و مصرف سوخت: خارج کردن خودروهای آلاینده و پرمصرف از چرخه تردد، تاثیر مستقیمی بر بهبود کیفیت هوا و کاهش مصرف سوخت دارد.

بخش دوم: اوراق کردن خودرو؛ جداسازی برای بقای قطعات

اوراق کردن خودرو چیست؟

اوراق کردن خودرو، فرآیندی است که در آن، یک خودرو (معمولاً تصادفی، از کار افتاده یا فاقد صرفه اقتصادی برای تعمیر کامل) با هدف فروش قطعات سالم و قابل استفاده آن به صورت جداگانه، دِمونتاژ یا باز می‌شود. در این روش، تمرکز اصلی بر روی ارزش بازیافتی قطعات یدکی خودرو است، نه پایان دادن رسمی به عمر آن در سیستم‌های دولتی. خریداران خودروهای اوراقی معمولاً تعمیرکاران، فروشندگان لوازم یدکی استوک (دست دوم) یا افرادی هستند که به دنبال قطعات خاص برای خودروی خود می‌گردند.

فرآیند اوراق کردن چگونه انجام می‌شود؟

برخلاف اسقاط، اوراق کردن خودرو معمولاً یک فرآیند غیررسمی‌تر است و لزوماً تحت نظارت مستقیم نهادهای دولتی صورت نمی‌گیرد (اگرچه فعالیت مراکز بزرگ خرید و فروش قطعات استوک ممکن است دارای ضوابطی باشد).

1. یافتن خریدار: مالک خودرو باید خریداری برای خودروی اوراقی خود پیدا کند. این خریدار می‌تواند یک مرکز فروش لوازم یدکی استوک، یک تعمیرگاه یا حتی یک فرد عادی یا خریدار خودرو فرسوده در کرج باشد.
2. توافق بر سر قیمت: قیمت خودروی اوراقی معمولاً بر اساس میزان آسیب، نوع خودرو و ارزش قطعات سالم باقیمانده (مانند موتور، گیربکس، قطعات بدنه سالم، آپشن‌ها) تعیین می‌شود و کاملاً توافقی است.
3. معامله و تحویل خودرو: پس از توافق، خودرو به خریدار تحویل داده می‌شود. نحوه تنظیم سند یا قولنامه در این مرحله بسیار مهم است (در ادامه توضیح داده خواهد شد).
4. جداسازی قطعات: خریدار، قطعات سالم و مورد نیاز را از روی خودرو باز کرده و مابقی لاشه خودرو را ممکن است به مراکز بازیافت فلزات بفروشد.

مزایای اوراق کردن خودرو

• پتانسیل سود مالی بیشتر: اگر خودرو دارای قطعات سالم، کمیاب یا گران‌قیمت باشد (مثلاً موتور و گیربکس سالم یک خودروی مدل بالا یا قطعات بدنه بدون رنگ یک خودروی خاص)، فروش آن به صورت اوراقی ممکن است از نظر مالی سود بیشتری نسبت به قیمت پیشنهادی مراکز اسقاط داشته باشد.
• تامین قطعات یدکی: این روش به تامین قطعات یدکی دست دوم با قیمت مناسب‌تر برای سایر دارندگان خودرو کمک می‌کند.

معایب و ریسک‌های اوراق کردن

• ریسک بالای باقی ماندن پلاک فعال: همانطور که تاکید شد، این بزرگترین ریسک است.
• فرآیند زمان‌بر و نیازمند پیگیری: یافتن خریدار مناسب، چانه‌زنی بر سر قیمت و به‌خصوص پیگیری مراحل فک پلاک نیازمند صرف وقت و انرژی است.
• عدم قطعیت در فروش همه قطعات: ممکن است خریدار فقط بخشی از قطعات را بخواهد و مالک با لاشه بی‌ارزش خودرو تنها بماند.
• عدم بهره‌مندی از امتیاز اسقاط: با اوراق کردن خودرو، امتیاز گواهی اسقاط و مزایای طرح‌های جایگزینی دولتی از دست می‌رود.

نتیجه گیری

همانطور که مشاهده کردید، اسقاط و اوراق کردن دو مسیر کاملاً متفاوت برای پایان دادن به عمر یک خودرو هستند. اسقاط یک راه حل رسمی، مطمئن و قانونمند است که شما را به طور کامل از مسئولیت‌های آتی مبرا کرده و امکان بهره‌مندی از مزایای دولتی را فراهم می‌کند، هرچند ممکن است از نظر مالی دریافتی کمتری داشته باشید. در مقابل، اوراق کردن پتانسیل کسب سود بیشتر از طریق فروش قطعات را دارد، اما نیازمند صرف زمان، انرژی، پذیرش ریسک و مهم‌تر از همه، پیگیری جدی برای غیرفعال کردن پلاک و اسناد خودرو است تا از مشکلات قانونی در آینده جلوگیری شود.